Herkesin aşık olduğu İpanema Kızı kimdi?

Bossa Nova’dan bahsettiğimizde akla ilk gelen şarkı ise “Garota de Ipanema”dır. Türkçe’ye tam olarak “İpanema Kızı” olarak çevirebileceğimiz bu şarkı Rio’nun milli marşı sayılır.

Rio'daki ünlü İpanema Plajı

Her büyük ve güzel kentin bir şarkısı olması gerektiğini düşünürüm. Böylesi kentler elbette her sınıf ve hayat tarzı için başka şarkılara ihtiyaç duyar. Ama hep bir şarkı olmalıdır onu en iyi hissettiren. İşte Rio bu yüzden İpanema Kızı olmaksızın anılamaz.

Şarkıya adını veren Ipanema, Rio’nun iki kilometrelik beyaz kumlarla bezeli ünlü plajıdır. Ipanema’da şarkının yaratıcılarından Tom Jobim’in (Antonio Carlos Jobim) bir heykeli de yer alır. Heykel onun sahilde gitarıyla yürüyüşünü canlandırır. Gerçekten de Bossa Nova “ozanları” hep Rio sahillerinde ellerinde gitarlarıyla dolaşır, nerede bir kadeh ikram bulurlarsa orada otururlar. Bu doğal yetenekler o an çevresindeki insanların hissettirdikleri ve enerjileriyle bir şarkı yaratırlar. İpanema Kızı işte böyle doğmuştur.

İpanema'da Tom Jobim heykeli

Sözlerini Vinicius de Moraes’in yazdığı bestesini Tom Jobim’in yaptığı İpanema Kızı’nı tanımayan kalmamış. Çünkü Frank Sinatra’dan Amy Winehouse’a kadar dilden dile dolaşmış.

Tabi ki bu şarkı adından da anlaşılacağı gibi İpanema’nın güzel kızlarına atfedilmiş. Fakat her soyutlama gibi bu da gerçek bir karaktere dayanıyor olmalı. Acaba İpanema Kızı’nın bir adı var mıydı?

Şarkı ünlendikten çok sonra Helô Pinheiro’yu tanıdı Rio. Henüz 17 yaşında altın renkli bir tene ve saf bir güzelliğe sahip bir genç kızdı. 1962 yazında Tom Jobim ve Vinicius de Moraes, İpanema’nın meşhur Veloso isimli barının dışarıdaki masalarından birinde otururken bu kızı görmüşler. Bir gün onu davet etmişler. Çekingen ve insanların hayranlığını bile anlayamayacak kadar masum bu kızda farklı bir şey varmış.

İpanema Kızı: Helô Pinheiro

Vinicius bu farklılığın Rio’lulara özgü bir paradigma olduğunu söylüyor. “Altın gibi parlak, bir çiçekle bir deniz kızı karşımı, zarafet ve ışık dolu, fakat aynı zamanda bize ait olmayan güzelliği ile deniz kenarında yürürken üzgün, melankolik hali..”

1965’te Vinicius, kızın annesinden izin alarak Manchete adlı dergide onun kimliğini açıklamış. Böylece Helô hem İpanema hem de Rio kentinin sembolüne dönüşmüş.

1965'te Manchete dergisinde çıkan Vinicius de Moraes'in Helô Pinheiro ile resmi.

Şarkının büyüsünden mi yoksa gerçekten de kızın etkileyiciliğinden mi dersiniz besteci Tom Jobim aradaki 18 yaşa rağmen Helô’ya evlenme teklif etmiş. Fakat kız o tarihte sözlü olduğu Fernando Piñera ile evlenmiş. Aynı Tom Jobim, İpanema Kızının düğününü yapmış. (Fakat “kimin düğününü yapsam evliliği uzun sürmüyor” demeyi de ihmal etmemiş.)

Gazetecilik eğitimi alan Helô, 1972’e kadar mankenlik yapmış. Daha sonra birkaç dizi de rol almış. 1980’lerde televizyon programcılığına başlamış. Şöhret ve görünmek hoşuna gitmiş olmalı ki 1987’de ilk kez Playboy’a soyunmuş. 2003’te bu defa kızı Ticiane ile beraber Playboy’a soyunmuşlar. Oprah Winfrey’in programına bile konuk olmuş. ABD’de bazı kanallarda kendi adıyla program yapmış. Bu arada hukuk eğitimi almış ve ceza davaları üzerine bir tartışma programı yönetmiş. Halen televizyonculuk kariyerine devam ediyor.

1987'de Playboy'da yayımlanan resmi.

2003'te yeniden fakat bu defa kızıyla beraber Playboy'da.

Eserin gerçeğine değinmişken asıl adı “Menina que passa” yani “Geçen Kız”. Şarkı esas olarak bir tiyatro komedisi için hazırlamış. Eser 1962’de yapılmış ama ancak 1963 martında plağa kaydedilebilmiş.

Plağın çıktığı yıl  Astrud Gilberto, João Gilberto ve Stan Getz tarafından İngilizce versiyonu yapılınca uluslararası bir üne sahip olmuş. Bir erkeğin bir kadına uzaktan hayranlığı üzerine olan bu şarkı dönemin Nat King Cole, Herb Alpert, Sammy Davis Jr.,Frank Sinatra gibi maçoları tarafından yorumlanmış.

İlginç olan şey şarkının “İpanema Çocuğu” olarak değiştirilerek kadın sanatçılar tarafından da söylenir olmasıydı. Shirley Bassey, Petula Clark, Rosemary Clooney, Ella Fitzgerald, Eartha Kitt, Diana Krall, Peggy Lee, The Supremes, Crystal Waters y Sarah Vaughan, Cheer tarafından yeniden yorumlanan şarkı Hoolywood’da sayısız filmde kullanılmış.

İpanema Kızı ilerleyen yaşlarında da güzelliğinden bir şey kaybetmemiş. Rio kenti kendi karmaşasında boğulsa da Ipanema Plajı da halen güzel.

İpanema Kızı şarkısı ise halen her plajda aynı hisleri uyandıracak kadar canlı..

Not: Şarkının Brezilya Portekizcesinden Türkçeye çevirdiğim sözleri ise şöyle 

Olha que coisa mais linda /Ne güzel şeydir Olga
Mais cheia de graça/zarafet dolu
É ela menina/o kız ki
Que vem e que passa/bir görünür bir kaybolur
Num doce balanço/tatlı şekilde sallanarak
Caminho do mar/deniz yolunda
Moça do corpo dourado/Altın vücutlu kızı
Do Sol de Ipanema/İpanema güneşinin
O seu balançado/oh onun sallanışı
É mais que um poema/bir şiirden daha fazlası
É a coisa mais linda/en güzel şey
Que eu já vi passar/Gördüğüm geçen
Ah, por que estou tão sozinho?/ah neden bu kadar yalnızım
Ah, por que tudo é tão triste?/ah, neden bu kadar bütünüyle üzgün
Ah, a beleza que existe/ah, varolan güzellik
A beleza que não é só minha/o güzellik ki sadece benim için değil
Que também passa sozinha/bu da geçiyor yalnız başına
Ah, se ela soubesse/ah, eğer o bilseydi
Que quando ela passa/o geçtiği zaman
O mundo, sorrindo/herkesin gülümsediğini
Se enche de graça/zarafet dolu
E fica mais lindo/daha güzel göründüğünü
Por causa do amor/aşka sebep olduğu için

(Tabi şiirsel metinlerde alegorik anlamlar olduğu için bunu doğrudan-düz bir çeviri olarak kabul edin. Mesela "Que quando ela passa, O mundo, se enche de graça"  derken aslında onun "sürmekte olan tatlı bir fantazi" olduğunu söylemek istiyor. )